Մայրենի Լեզու — Վերասահմանումի Անհրաժեշտութիւն Եւ Դպրոց* Ֆրանսայի մէջ հայերէնի դասաւանդութեան բազմամեայ փորձառութիւնս կը ստիպէ, յաճախ ստիպած է աւանդաբար փոխանցուող ամրագրուած տեսակէտները վերաքննութեան ենթարկելու, եթէ պէտք է՝ վերասահմանելու փորձին մէջ մտնելու եւ արդի պայմաններուն համապատասխանեցնել ջանալու։ Աշակերտին մէկ անմեղ հարցումը կրնայ անճրկեցնել ուսուցիչը եւ ստիպել, որ ան հասկնայ, թէ հինցած բանալիներով պիտի չբացուին նոր դռները։…
Շիրիմի այցելութիւն լեզուներու գերեզմանատան մէջ* Կարելի չէ գուշակել թէ մարդկային պատմութեան ո՞ր հանգրուանին մարդ արարածը իր արձակած ձայները կանոնի մը համաձայն ձեւաւորեց եւ գոյացուց իմաստալից բառեր։ Առասպելական պատմութեան համաձայն Բաբելոնի աշտարակը կառուցողները Աստուածային պատիժով մը սկսան տարբեր լեզուներ խօսելով համատեղ աշխատանքի կարողութենէն զրկուիլ։ Այսպէսով ալ անաւարտ մնաց իբրեւ թէ Աստուծոյ գահը նուաճելու միտումով կառուցած Բաբելոնեան…
Երբ եկաւ ազգային գրական լեզու մը ունենալու ժամանակը… 1.Վերաբերիլ Արեւմտահայերէնի այս մէկ բայաձեւին դիմաց արեւելահայերէնը ունի երկուքը՝ վերաբերել եւ վերաբերուել (վերաբերվել): Ան ունի երկու հիմնական նշանակութիւն՝ ա. պատկանիլ, առնչուիլ, կապ ունենալ, ուղղուիլ, ժողովրդախօսակցական ոճով՝ խառնուիլ. –Անոնց ակնարկութիւնը քեզի կը վերաբերի: –Այդ գրութիւնդ կը վերաբերի հովուերգական սեռին: բ. վարուիլ, վերաբերում ցոյց տալ. –Պէտք է զգուշ վերաբերիս (վերաբերուես) մեծաւորիդ հանդէպ: –Նայած թէ տիրուհին ինչպէս կը վերաբերի (կը վերաբերուի)…
Պէտք է Հայերէնի ամենահին եւ ամենատարածուն բառերէն եղած է պէտք-ը՝ հարկ, կարիք, պահանջ, ստիպում եւ այլն ու տուած է բազմաթիւ կայուն բառակապակցութիւններ՝ յատկապէս գրաբարի մէջ: Աշխարհաբարի մէջ «պէտք է» ձեւի տակ ան սկզբնապէս ծառայած է կազմելու որեւէ բայի ապառնին՝ պէտք է երթամ-պէտք է երթաս-պէտք է երթայ, որ յետոյ իր տեղը զիջած է պիտի երթամ–պիտի երթաս-պիտի երթայ ըսելու: Այս…
Լեզուական Փեթակ՝ Պուրճ Համմուտը (3) Հայերէն երգերու մուտքը պատճառ չդարձաւ, որ լռէին թրքերէն երգերը, ոչ ալ մանաւանդ ինքը՝ թրքերէն լեզուն, կամ թէ գոնէ քիչ մը նուազէին: Անոնց առջեւ դեռ եւս կտրելիք երկար ու լուսաւոր ճամբայ կար: Թրքերէն երգի անշեղ ու անսպառ աղբիւր մըն էին երգապնակները, որոնք նախ շատ ցանցառ, բայց շուտով մեծաքանակ մուտք գործեցին մեր բարքերուն մէջ, ուր անոնք այնքան շատ էին, այնքան այլազան՝…
Լեզուական Փեթակ` Պուրճ-Համմուտը (2) Թրքագիտութեան կայուն լսարան մը կը հանդիսանային Պուրճ-Համմուտի խնճոյքներն ու հարսանիքները, ուր տիրող լեզուն, բայց մանաւանդ երգերը միանուագ թրքերէն էին: Արեւմտահայը ինք հայերէն երգել չէր գիտեր. պէտք եղաւ սպասել քանի մը տասնամեակ, որպէսզի Ատիս Հարմանտեանն ու Լեւոն Գաթրճեանը հայերէն երգէին, հայերէն երգելու մղէին, հայերէն երգել սորվեցնէին: Այնուհետեւ սունկի պէս բուսան երգիչները, որոնք…
Լեզուական Փեթակ` Պուրճ-Համմուտը Անցած դարու կէսերուն Պուրճ-Համմուտի հայ մանուկները կը յաջողէին իւրացնել… երեք լեզու, այո, սխալ չէք կարդար, երեք լեզու, իմա՝ գրական հայերէնը, որ էր մասնաւորաբար դպրոցականը, ապա թրքերէնը, որ հայ մեծաթիւ ընտանիքներու մէջ կը խօսուէր գրեթէ հայերէնի յաճախականութեամբ,− իսկ երբեմն ալ՝ շատ աւելի,− եւ վերջապէս բարբառ մը, որ յատուկ էր մասնաւորաբար ընտանիքի տարեցներուն, որոնք…
Երբ արևելահայն ու արևմտահայը ՉԵՆ հասկանում իրար [5 դեպք] Արևելահայերեն խոսողներին ՄԱԿԱՆՈՒՆ բառը քաջ ծանոթ է. նշանակում է «մեկին տրված վերադիր անուն» (մականունավոր շատերի գիտենք): Արևմտահայերենում ՄԱԿԱՆՈՒՆ բառն ունի «ազգանուն» իմաստը. սփյուռքի հայկական վարժարաններում սաները տետրերի վրա գրում են իրենց անուն-մականունները: Ամերիկայից եկած արևմտահայը հարցնում է հայաստանցի երիտասարդին. – Մականունդ ի՞նչ է: – Չաղ:…
Երկձեւ բառեր Պէտք է նկատած ըլլաք, որ աշխարհաբարը կը կիրարկէ կարգ մը երկձեւ բառեր: Այս երկձեւութիւնը հետեւանք է զանազան գործօններու: Ան երբեմն կը գտնուի մեր երկու բարբառներէն նոյնին մէջ, երբեմն երկուքին հաւասարապէս, իսկ երբեմն ալ յատուկ է անոնցմէ մէկուն կամ միւսին միայն: Տեսնենք այսպիսիներէն մէկ քանին: –Գագաթնաժողով եւ գագաթաժողով Բառիս արմատը կու գայ գրաբարէն, ուր…
Արեւմտահայերէնը շատ արիւն կորսնցուց, անհրաժեշտ է որ թթուածին ներարկենք անոր․ Շառոյեան Լեւոն Շառոյեան իրաւմամբ համայն հայաշխարհի տարողութեամբ արեւմտահայերէնի եւ արեւմտահայ գրականութեան լաւագոյն մասնագէտներէն է: Շառոյեանի գրականագիտական գործերէն են. «Դեգերումներ Հայ Գիրի եւ Պատմութեան Գետեզրին» հսկայածաւալ երեք հատորները, որոնք լոյս տեսած են Սուրիոյ տագնապի տարիներուն, Հալէպի մէջ: Ուղղագրական կանոններու, բառագիտութեան եւ կէտադրութեան մասին իր «Գրականաշունչ…