Ճանչնանք մեր բառերը (10) – Աշկարայ, ռենկ, նիշան, հիւնար, պեթար բառերը թրքերէն չեն, այլ՝ ……

Աշկարայ, ռենկ, նիշան, հիւնար, պեթար բառերը թրքերէն չեն, այլ՝ …… 1.Աշկարայ Այս բառը տասնամեակներ առաջ,  երբ թրքախօսութիւնը  շեշտուած էր Պուրճ-Համմուտի մէջ, ունէր  շատ ընթացիկ ու  սովորական կիրարկութիւն մը, յատակապէս թրքախօս շրջանակներու թէ պարագայաբար թրքերէն խօսողներու  միջեւ: Կը նշանակէ յայտնապէս, ակներեւաբար, բացէ ի բաց, ակնյայտ, եւ ամէն ոք  համոզուած էր, որ ան թրքերէն է[1]: Շատ տարիներ ետք զարմանքս…

Ճանչնանք մեր բառերը (9)- Ծա՞ծք, Թէ՞ Ծածկ

Ճանչնանք Մեր Բառերը (9) – Ծա՞ծք, Թէ՞  Ծածկ   Ծածք բառը արեւմտահայոց մէջ առաջինը գործածուած կը գտնեմ Մխիթար Սեբաստացիի «Հին հայկազեան բառարան»-ին մէջ (1749)՝ «անծածք տեղիս» բառակապակցութեան մէջ (էջ 146բ), բաց բառայօդուածի բացատրութեան մէջ: Յատկանշական է, սակայն, որ Սեբաստացի ծածք կամ անծածք բառայօդուած չէ մուծած իր բառարանին մէջ՝ այս մէկը հաւանաբար համարելով «ռամիկ» կամ «աշխարհաբարեան», որ գրաբարը չունէր,  կամ ալ ինծի բոլորովին անծանօթ՝ ուրիշ պատճառով…

Ճանչնանք մեր բառերը (8) – Ծածուկ եւ ծածկ

Ճանչնանք մեր բառերը (8) 1.Ծածուկ եւ ծածկ Իր հան­րա­ծանօթ «Թիւրն ու թե­րին» աշ­խա­տու­թեան մէջ Բե­նիամին Թա­շեան կը մտա­ծէ, թէ սխալ է գրել հո­ղածածկ, ձիւ­նա­ծածկ, մոխ­րա­ծածկ, յար­դա­ծածկ, քո­ղածածկ, որոնց բո­լորն ալ աւե­լի կամ պա­կաս ըն­թա­ցիկ բա­ռեր են, այսպէս ալ կը կի­րար­կո­ւին եւ նոյնպէս ալ մտած են բա­ռարան­նե­րու մէջ: Թա­շեան կը տրա­մաբա­նէ, որ՝ «Ըստ կա­նոնի, երբ ծա­ծուկ-ը…

Ճանչնանք մեր բառերը (7) – Առաւօտեան

Ճանչնանք մեր բառերը (7) 1.Առաւօտեան «Ազդակ»-ի քաղաքական էջին սիրած եւ մեծ յաճախականութեամբ կիրարկած,− եւ ուրեմն  տարածած,−  մէկ  բառն է այս, ինչպէս այսօր, օրինակ՝ –Շաբաթ առաւօտեան Դիմադրութիւնը հաղորդեց, որ մարտիկները առաւօտեան կանուխ ժամերուն վար առած են անօդաչու սարք մը (20/11/23, էջ 1, ա. սիւնակ):  Քերականական վերլուծումը ցոյց կուտայ, որ այս երկու կիրարկութիւններէն՝ –առաջինը մտածուած է իբրեւ մակբայ՝ «առաւօտեան հաղորդեց»:  –երկրորդը մտածուած է իբրեւ ածական՝ «առաւօտեան ժամերուն»: Լեզուական նման լարախաղացութիւն մը «Ազդակ»-ի քաղաքական էջը  չցուցաբերէր, հապա ո՞վ պիտի համարձակէր, ո՞վ կրնար երազին…

Ճանչնանք մեր բառերը (6)

Ճանչնանք Մեր Բառերը (6) Հարցում Եւ…Բազում Պահ մը փորձեցէք ընել պատահական գուշակութիւն մը եւ ըսել, թէ բառ մը քանի՞ ածանցում ու բարդութիւն կրնայ ունենալ հայերէնի մէջ` տա՞սը, քսա՞ն, երեսո՞ւն… Բազում արմատը հայերէնի մէջ տուած է  572 (սխալ չէք կարդար՝ հինգ հարիւր եօթանասուներկու)  ածանցաւոր եւ բարդ բառեր՝ բոլորն ալ իրենց օրին ու ժամանակին կիրարկուած եւ բոլորն…

Ճանչնանք մեր բառերը (5)

Ճանչնանք մեր բառերը (5) 1. Խաչ եւ խաչերկաթ Ինծի հա­մար մնա­յուն հե­տաքրքրու­թեան առար­կայ եղած է այն հար­ցը, թէ մեր այնքան մե­ծաթիւ փո­խառու­թիւննե­րուն դի­մաց1՝ թրքե­րէնը իր կար­գին որե­ւէ փո­խառու­թիւն կա­տարա՞ծ է հա­յերէ­նէն: Վեր­ջին հա­շուով մենք բա­ւական պատ­կա­ռելի թիւ մը ու­նե­ցած ենք Թուրքիոյ մէջ՝ Արեւմտեան Հա­յաս­տա­նէն մին­չեւ Պո­լիս, ըսենք՝ ամ­բողջ բնակ­չութեան մօ­տաւո­րապէս մէկ հին­գե­րոր­դը, իսկ Պո­լիս մայ­րա­քաղա­քի բնակ­չութեան մէկ…

Ճանչնանք մեր բառերը (4)

Ճանչնանք մեր բառերը (4) 1. Կոն … կոն­գոմ Մի­ջին հա­յը դիւ­րաւ կը ճանչնայ ասոնցմէ առա­ջինը՝ կո­նը, որ երկրա­չափա­կան մար­մին մըն է՝ սուր գա­գաթով եւ շրջա­նակա­ձեւ խա­րիս­խով. Ֆրան­սե­րէնն ու անգլե­րէնը` cone: Ասոնք կը ծա­գին յու­նա­րէն κωνος /kṓnos բա­ռէն: Օտար լե­զու­նե­րը այս բա­ռով կը բնո­րոշեն նաեւ այս նոյն ձե­ւը ու­նե­ցող պտուղնե­րը, իսկ պտու­ղը տո­ւող ծա­ռերը կ’անո­ւանեն conifère, որուն հա­յերէնն է կո­նաբեր եւ կը նշա­նակէ…

Ճանչնանք մեր բառերը (3)

Խան, խան եւ… խան 1. Ի՞նչ կրնայ թելադրել  խան բառը արդի հայուն,  եթէ ոչ «արեւելեան իջեւան մը», իսկ փոխաբերաբար՝ «կեղտոտ բնակարան մը»,  «խառնփնթոր ժողովասրահ մը» եւ նման բաներ,  ինչպէս շատ իրաւացի կը սահմանէ  զայն հայր Անդրանիկ Կռանեանը: Բուն խանը,  սակայն, մեզմէ ոչ ոք տեսած է, այլ հարց թէ բոլորս ալ համոզուած ենք, որ կը ճանչնանք…

Մի՛ ըսեր ու գրեր, այլ…

ՄԻ՛ ԸՍԵՐ ՈՒ ԳՐԵՐ, ԱՅԼ…  Մի՛ ըսեր ու գրեր՝ ի պահանջեալ հարկին, Այլ ըսէ ու գրէ՛  ի պահանջել հարկին: ***Ի պահանջել հարկին պատրաստ ենք զէնքի դիմելու: Մի՛ըսեր ու գրեր՝ անգամներ, Այլ ըսէ ու գրէ՛ բազմիցս  կամ քանիցս: ***Բազմիցս (=քանիցս) զգուշացուցինք զինք վերահաս վտանգէն: Լողացող թիւ Գիւտը կը վերաբերի «Արմէնպրես»-ին. հրամեր էք. –Գիւմրիում ԼՂ-ից բռնի տեղահանուած 2290 անձ կայ: Թիւը, սակայն, լողացող է:…

Հայ լեզուն մտահոգիչ չափերով կը նահանջէ նաեւ Հայաստանի մէջ…

Հայ լեզուն մտահոգիչ չափերով կը նահանջէ նաեւ Հայաստանի մէջ…   «Սկզբէն էր Բանը, եւ Բանն Աստուծոյ մօտ էր, եւ Բանն Աստուած էր». Աւետարան ըստ Յովհաննու 1:1  Բան, ասինքն բանականութիւն, միտք: Եւ այդ մէկը կ’արտայայտուի խօսքով, այսինքն՝ լեզուով: Հայ բանաստեղծ Աւետիք Իսահակեան իր «ոգու սով» մռայլ բանաստեղծութեան մէջ կարծես կանխագուշակած էր, թէ ի՞նչ պիտի պատահի ապագային, երբ…