Ճանչնանք մեր բառերը. Մեր սերտած շաղկապները» 1. Նաեւ, այլեւ, եւս, ալ Հայերէնը մաս կը կազմէ շաղկապներով հարուստ լեզուներու: Ան ունի մօտաւորապէս 90 շաղկապ, որոնք կը բաժնուին երկու խումբի. ա) Համադասական շաղկապներ՝ մօտաւորապէս 40 հատ: բ) Ստորադասական շաղկապներ՝ մօտաւորապէս 50 հատ: Համադասական շաղկապները կը կապեն բառեր ու անկախ նախադասութիւններ: Համադասական շաղկապի տիպարն է եւ/ու. օրինակ՝ –Է՜հ,…
Ճանչնանք մեր բառերը. «մտապատկեր» 1-Մտապատկեր Արդի հայերէնի սակաւ գործածուող եւ նուազ ծանօթ եզրերէն մէկն է: Մեր բառարաններէն Գայայեանը (1938) տակաւին չունի զայն: Առաջինը կը գտնենք Մալխասեանի բացատրականին մէջ (1944) իբրեւ՝ –«Առարկայի կամ երեւոյթի պատկերը, որ ծագում է մեր գիտակցութեան մէջ զգայարանքների միջոցով»: Արեւմտահայ հետաագայ բառարանագիրները՝ հայր Ճիզմեճեան (1954), Տէր Խաչատուրեան (1968), հայր Կռանեան (1982) մօտաւորապէս…
Ճանչնանք մեր բառերը (12) – Հնդեւրոպական եւ հայերէն համահունչ բառեր Հայերէնի՝ հնդեւրոպական ուրոյն ճիւղ մը ըլլալը առաջին պաշտպանողը եղաւ գերմանացի լեզուաբան Հայնրիխ Հիւբշմանը, որ ստուար հատոր մը նուիրած է իր այս տեսակէտի պաշտպանութեան: Ստորեւ բերուած յօդուածը այդ վարկածին համահունչ քանի մը բառերու մէկ համեստ նախաճաշակն է: v > գ –vin>գին(ի) Գինի հասկացութեան հնդեւրոպական հնագոյն արտայայտութիւնը…
Ճանչնանք մեր բառերը (11) – մրջիմնոց-մրջիւնոց Հետաքրքիր ընթերցող մը,– մեկնելով իմ նախորդ յօդուածէս, ուր ըսած էի, որ հնդեւրոպական nomn սկզբնաձեւը հայերէն դաrձած է անուն,– հարց կու տայ, թէ ինչպէ՛ս կարելի է նման մեծ փոխակերպում մը եւ անցնիլ մէկէն միւսին: Սկսելու համար ըսեմ, որ անուն-ը գումարն է երկու փոփոխութեանց. ա) Առաջինն է բառիս սկիզբը աւելցած ա…
Աշկարայ, ռենկ, նիշան, հիւնար, պեթար բառերը թրքերէն չեն, այլ՝ …… 1.Աշկարայ Այս բառը տասնամեակներ առաջ, երբ թրքախօսութիւնը շեշտուած էր Պուրճ-Համմուտի մէջ, ունէր շատ ընթացիկ ու սովորական կիրարկութիւն մը, յատակապէս թրքախօս շրջանակներու թէ պարագայաբար թրքերէն խօսողներու միջեւ: Կը նշանակէ յայտնապէս, ակներեւաբար, բացէ ի բաց, ակնյայտ, եւ ամէն ոք համոզուած էր, որ ան թրքերէն է[1]: Շատ տարիներ ետք զարմանքս…
Ճանչնանք Մեր Բառերը (9) – Ծա՞ծք, Թէ՞ Ծածկ Ծածք բառը արեւմտահայոց մէջ առաջինը գործածուած կը գտնեմ Մխիթար Սեբաստացիի «Հին հայկազեան բառարան»-ին մէջ (1749)՝ «անծածք տեղիս» բառակապակցութեան մէջ (էջ 146բ), բաց բառայօդուածի բացատրութեան մէջ: Յատկանշական է, սակայն, որ Սեբաստացի ծածք կամ անծածք բառայօդուած չէ մուծած իր բառարանին մէջ՝ այս մէկը հաւանաբար համարելով «ռամիկ» կամ «աշխարհաբարեան», որ գրաբարը չունէր, կամ ալ ինծի բոլորովին անծանօթ՝ ուրիշ պատճառով…
Ճանչնանք մեր բառերը (8) 1.Ծածուկ եւ ծածկ Իր հանրածանօթ «Թիւրն ու թերին» աշխատութեան մէջ Բենիամին Թաշեան կը մտածէ, թէ սխալ է գրել հողածածկ, ձիւնածածկ, մոխրածածկ, յարդածածկ, քողածածկ, որոնց բոլորն ալ աւելի կամ պակաս ընթացիկ բառեր են, այսպէս ալ կը կիրարկուին եւ նոյնպէս ալ մտած են բառարաններու մէջ: Թաշեան կը տրամաբանէ, որ՝ «Ըստ կանոնի, երբ ծածուկ-ը…
Ճանչնանք մեր բառերը (7) 1.Առաւօտեան «Ազդակ»-ի քաղաքական էջին սիրած եւ մեծ յաճախականութեամբ կիրարկած,− եւ ուրեմն տարածած,− մէկ բառն է այս, ինչպէս այսօր, օրինակ՝ –Շաբաթ առաւօտեան Դիմադրութիւնը հաղորդեց, որ մարտիկները առաւօտեան կանուխ ժամերուն վար առած են անօդաչու սարք մը (20/11/23, էջ 1, ա. սիւնակ): Քերականական վերլուծումը ցոյց կուտայ, որ այս երկու կիրարկութիւններէն՝ –առաջինը մտածուած է իբրեւ մակբայ՝ «առաւօտեան հաղորդեց»: –երկրորդը մտածուած է իբրեւ ածական՝ «առաւօտեան ժամերուն»: Լեզուական նման լարախաղացութիւն մը «Ազդակ»-ի քաղաքական էջը չցուցաբերէր, հապա ո՞վ պիտի համարձակէր, ո՞վ կրնար երազին…
Ճանչնանք Մեր Բառերը (6) Հարցում Եւ…Բազում Պահ մը փորձեցէք ընել պատահական գուշակութիւն մը եւ ըսել, թէ բառ մը քանի՞ ածանցում ու բարդութիւն կրնայ ունենալ հայերէնի մէջ` տա՞սը, քսա՞ն, երեսո՞ւն… Բազում արմատը հայերէնի մէջ տուած է 572 (սխալ չէք կարդար՝ հինգ հարիւր եօթանասուներկու) ածանցաւոր եւ բարդ բառեր՝ բոլորն ալ իրենց օրին ու ժամանակին կիրարկուած եւ բոլորն…
Ճանչնանք մեր բառերը (5) 1. Խաչ եւ խաչերկաթ Ինծի համար մնայուն հետաքրքրութեան առարկայ եղած է այն հարցը, թէ մեր այնքան մեծաթիւ փոխառութիւններուն դիմաց1՝ թրքերէնը իր կարգին որեւէ փոխառութիւն կատարա՞ծ է հայերէնէն: Վերջին հաշուով մենք բաւական պատկառելի թիւ մը ունեցած ենք Թուրքիոյ մէջ՝ Արեւմտեան Հայաստանէն մինչեւ Պոլիս, ըսենք՝ ամբողջ բնակչութեան մօտաւորապէս մէկ հինգերորդը, իսկ Պոլիս մայրաքաղաքի բնակչութեան մէկ…