Ճանչնանք Մեր Բառերը (6) Հարցում Եւ…Բազում Պահ մը փորձեցէք ընել պատահական գուշակութիւն մը եւ ըսել, թէ բառ մը քանի՞ ածանցում ու բարդութիւն կրնայ ունենալ հայերէնի մէջ` տա՞սը, քսա՞ն, երեսո՞ւն… Բազում արմատը հայերէնի մէջ տուած է 572 (սխալ չէք կարդար՝ հինգ հարիւր եօթանասուներկու) ածանցաւոր եւ բարդ բառեր՝ բոլորն ալ իրենց օրին ու ժամանակին կիրարկուած եւ բոլորն…
Ճանչնանք մեր բառերը (5) 1. Խաչ եւ խաչերկաթ Ինծի համար մնայուն հետաքրքրութեան առարկայ եղած է այն հարցը, թէ մեր այնքան մեծաթիւ փոխառութիւններուն դիմաց1՝ թրքերէնը իր կարգին որեւէ փոխառութիւն կատարա՞ծ է հայերէնէն: Վերջին հաշուով մենք բաւական պատկառելի թիւ մը ունեցած ենք Թուրքիոյ մէջ՝ Արեւմտեան Հայաստանէն մինչեւ Պոլիս, ըսենք՝ ամբողջ բնակչութեան մօտաւորապէս մէկ հինգերորդը, իսկ Պոլիս մայրաքաղաքի բնակչութեան մէկ…
Ճանչնանք մեր բառերը (4) 1. Կոն … կոնգոմ Միջին հայը դիւրաւ կը ճանչնայ ասոնցմէ առաջինը՝ կոնը, որ երկրաչափական մարմին մըն է՝ սուր գագաթով եւ շրջանակաձեւ խարիսխով. Ֆրանսերէնն ու անգլերէնը` cone: Ասոնք կը ծագին յունարէն κωνος /kṓnos բառէն: Օտար լեզուները այս բառով կը բնորոշեն նաեւ այս նոյն ձեւը ունեցող պտուղները, իսկ պտուղը տուող ծառերը կ’անուանեն conifère, որուն հայերէնն է կոնաբեր եւ կը նշանակէ…
Խան, խան եւ… խան 1. Ի՞նչ կրնայ թելադրել խան բառը արդի հայուն, եթէ ոչ «արեւելեան իջեւան մը», իսկ փոխաբերաբար՝ «կեղտոտ բնակարան մը», «խառնփնթոր ժողովասրահ մը» եւ նման բաներ, ինչպէս շատ իրաւացի կը սահմանէ զայն հայր Անդրանիկ Կռանեանը: Բուն խանը, սակայն, մեզմէ ոչ ոք տեսած է, այլ հարց թէ բոլորս ալ համոզուած ենք, որ կը ճանչնանք…
ՄԻ՛ ԸՍԵՐ ՈՒ ԳՐԵՐ, ԱՅԼ… Մի՛ ըսեր ու գրեր՝ ի պահանջեալ հարկին, Այլ ըսէ ու գրէ՛ ի պահանջել հարկին: ***Ի պահանջել հարկին պատրաստ ենք զէնքի դիմելու: Մի՛ըսեր ու գրեր՝ անգամներ, Այլ ըսէ ու գրէ՛ բազմիցս կամ քանիցս: ***Բազմիցս (=քանիցս) զգուշացուցինք զինք վերահաս վտանգէն: Լողացող թիւ Գիւտը կը վերաբերի «Արմէնպրես»-ին. հրամեր էք. –Գիւմրիում ԼՂ-ից բռնի տեղահանուած 2290 անձ կայ: Թիւը, սակայն, լողացող է:…
Հայ լեզուն մտահոգիչ չափերով կը նահանջէ նաեւ Հայաստանի մէջ… «Սկզբէն էր Բանը, եւ Բանն Աստուծոյ մօտ էր, եւ Բանն Աստուած էր». Աւետարան ըստ Յովհաննու 1:1 Բան, ասինքն բանականութիւն, միտք: Եւ այդ մէկը կ’արտայայտուի խօսքով, այսինքն՝ լեզուով: Հայ բանաստեղծ Աւետիք Իսահակեան իր «ոգու սով» մռայլ բանաստեղծութեան մէջ կարծես կանխագուշակած էր, թէ ի՞նչ պիտի պատահի ապագային, երբ…
Ճանչնանք Մեր Բառերը (2) 1. Փուշման Աւելիքանքսանտարիառաջէր: Աթոռիսվրայունէիերիտասարդհիւանդմը. մէկ կողմէ կը դարմանէի զինք, միւս կողմէ կը զրուցէինք. շատ աւելի ես էի խօսողը, իսկ ինք երբեմն առիթ կը գտնէր կցկտուր բառեր արտասանելու, եբր յանկարծ ըսաւ. −Փուշման եղայ… Իսկոյնսաստեցի՝ընթացքտալովբնազդականմաքրամոլութեանմը. −Պէտք չէ փուշման ըսես… թրքերէն է… Խօսակիցսանակնկալիեկաւ, յօնքերը պռստեց, շեշտակի նայեցաւ ու ապա՝ −Ինչպէ՞ս թրքերէն կ’ըլլայ,− հակադարձեց անզօր,− ամբողջ կեանքս փուշման ըսած եմ ու փուշման լսած եմ, եւ ոչ մէկը նկատողութիւն ըրած է. իսկ հայերէնը ի՞նչ է: −Զղջալ է. զղջացի-զղջացիր-զղջաց……
Ճանչնանք Մեր Բառերը (1) Արօր եւ արօր(իկ) Ենթադրելի է, թէ ամէն արեւմտահայ կը ճանչնայ արօր բառը՝ իբրեւ երկրագործական սարք, նոյնիսկ եթէ տեսած չըլլայ զայն. այս պարագային ի մտի ունիմ լիբանանահայը, որուն կեանքին մէջէն շատ շուտ վերացաւ արօրը, որ անցած դարու կէսերուն այնքան տարածուած էր Պեքաայի ամբողջ երկայնքին: Ենթադրելի է, որ Անճարի հայրենակիցները աւելի նպաստաւորուած ըլլան՝ իւրաքանչիւրը ունեցած ըլլալով իր…
Արեւմտահայերէնը ապրող, բազմասնուող եւ կենսատու լեզու Գրական երկու լեզուների շուրջ մտորումները օրինաչափօրէն ուղեկցւում են ուղղագրութեան խնդրին դէմառդիմումով, ասես ամէն անգամ յիշեցնելով, որ լեզուի ձայնագրութեան կերպը նոյնքան կարեւոր հանգամանք է՝ մասնաւորապէս երկուորեակ հայերէնները համազուգակցող իր նշանակութեամբ, եւ յատկապէս Սփիւռք-հայրենիք յարաբերութիւնները կիզակէտող դերով։ Անշուշտ, պետութիւնը կարեւոր, թէեւ ոչ միակ պայմանն է լեզուի զարգացման, լեզուի նկարագրի պահպանութեան համար։…
ՄԻ՛ ԸՍԷՔ՝ ՕՐԵԿԱՆ, ԱՄՍԵԿԱՆ, ԱՅԼ ԸՍԷՔ՝ ՕՐԱԿԱՆ, ԱՄՍԱԿԱՆ, ԱՅԼԵՒ՝ ԺԱՄԱԿԱՆ, ՇԱԲԹԱԿԱՆ 1.Մի՛ ըսէք՝ օրեկան, ամսեկան` արեւելահայու պէս, այլ ըսէք՝ օրական, ամսական՝ հայու պէս, այլեւ՝ ժամական, շաբթական Հապա ինչո՞ւ ըսել՝ տարեկան… * * * Ասոնց բոլորին մէջ տարեկան-ը միակն է, որուն սկզբնաձեւը կը վերջանայ ի ձայնաւորով. հետեւաբար՝ տարի+ական > տարեկան Ուրեմն՝ ի+ա > ե: Նաեւ՝ բարի+արար > բարերար, ոսկի+արիչ > ոսկերիչ, այգի+ա+պան >…